Kresy Wschodnie Rzeczpospolitej

Pochodzą z monumentalnego wydawnictwa pod pełnym tytułem: "Album Widoków Historycznych Polski poświęcony Rodakom zrysowany z natury przez Napoleona Ordę. Przedstawiający miejsca historyczne od początku Chrześcijaństwa w Polsce (R.966), Ruiny Zamków Obronnych z czasów Tureckich, Tatarskich, Krzyżackich, Kozackich i Szwedzkich - Piękne Rezydencje, świadczące o przeszłości i cywilizacji w tym kraju oraz miejsca urodzenia ludzi wsławionych orężem, piórem lub nauką. Warszawa Litografia Maxymiljana Fajansa. Wykonana na kamieniu przez Aloizego Misyrowicza". Jest to zespół 260 litografii z polsko-francuskimi opisami, wydany własnym nakładem N. Ordy w ośmiu seriach w latach 1873-1883, w nakładzie 1000 egzemplarzy. Dochód ze sprzedaży wydawnictwa miał, zgodnie z zapisem testamentowym N. Ordy, utworzyć fundusz stypendialny dla ubogich uczniów. Na wystawie pokazujemy wybrane litografie z I, II i IV serii.

Napoleon Orda, autor rysunków i wydawca albumu, to postać niezwykle barwna. Wielki patriota, odznaczony za udział w powstaniu listopadowym złotym krzyżem Virtuti Militari, kompozytor i artysta, uczeń Chopina i popularnego paryskiego pejzażysty Pierre Girarda. Człowiek niezwykle energiczny i przedsiębiorczy. Własnym nakładem wydał "Album dzieł kompozytorów polskich", opracowaną przez siebie gramatykę języka polskiego z wypisami z literatury mówiącymi o historii Polski i "Gramatykę muzyki". Dochód ze wszystkich publikacji i honoraria z dawanych publicznie koncertów fortepianowych zawsze przekazywał na cele społeczne, dla najbiedniejszych. W latach siedemdziesiątych XIX w., po powrocie z emigracji we Francji do Polski, choć już niemłody i schorowany, z wielką energią rozpoczął pracę nad największym dziełem swego życia - monumentalnym "Albumem Widoków...". Zabiegając o jak najwyższy poziom edytorski, powierzył wydanie albumu Maksymilianowi Fajansowi, znanemu i niezwykle cenionemu litografowi warszawskiemu, którego działalność miała wielki wpływ na grafikę polską 2 połowy XIX wieku. Fajans, który sam był artystą, nieustannie śledził najnowsze zdobycze techniczne i wzorując się na najlepszych wydawnictwach, dążył w swoich publikacjach do zachowania jak najwyższego poziomu artystycznego. "Album Widoków..." był jego ostatnią, zakrojoną na tak wielką skalę pracą. Wcześniej zasłynął wydaniem albumów seryjnych: Wizerunki polskie, Wzory sztuki średniowiecznej, serie wedut - Album Kaliskie, Brzegi Wisły, Album widoków Warszawy. Napoleon Orda przemierzał setki kilometrów ze szkicownikiem, jeżdżąc po olbrzymich połaciach kraju wozem zaprzężonym w konie lub pieszo. Dzięki swej tytanicznej pracy stworzył swoisty rejestr zabytków rozrzuconych na wielkim obszarze. Rysunki wykonywał od razu z myślą o albumie litograficznym. Na litografiach pojawiają się oprócz reprezentacyjnych budowli, rezydencji magnackich, zamków, dworów, kościołów, czy malowniczych ruin i pomników, także cukrownie, młyny oraz "szpecące" według ówczesnych kanonów estetycznych elementy krajobrazu w postaci walących się wiejskich chat lub szop. Orda był dokumentalistą, wiernie niemalże z fotograficzną dokładnością rysował widziany krajobraz i nie uginał się pod presją panującej mody. Wiele, jeśli nie większość z przedstawionych zabytków już nie istnieje, inne popadły w ruinę. Nastrojowe i malownicze widoki Kresów w delikatnej tonacji barwnej przenoszą nas w świat utraconych w zawierusze dziejowej ziem potężnej Rzeczpospolitej, a towarzyszące im, dwujęzyczne komentarze, prawdopodobnie także autorstwa N. Ordy, ujawniają burzliwą historię kraju. Litografie z Albumu Widoków są charakterystycznym dla XIX wieku przykładem nurtu w sztuce polskiej, w którym artyści, propagowali idee patriotyczno-narodowe poprzez odzwierciedlanie piękna ojczystych krajobrazów wraz z zabytkami rodzimej architektury i historii. Walor patriotyczny podkreślały dodatkowo krótkie komentarze o charakterze historycznym zamieszczane u dołu. Wyrazem uznania dla dzieła N. Ordy są słowa Marii Kaczanowskiej, autorki artykułu monograficznego dotyczącego pokaźnego zbioru jego rysunków i akwarel znajdujących się w zbiorach Muzeów Narodowych Warszawy i Krakowa: "Cykle rysunków i akwarel oraz album Napoleona Ordy są jedynym, tak obszernym przeglądem polskich widoków architektonicznych, są dziełem, którym artysta wzniósł sobie trwały pomnik, odtwarzając i chroniąc od zapomnienia stare ruiny zamków, wspaniałe rezydencje magnackie i skromne siedziby szlacheckie, a ponadto wnosząc bogaty materiał ikonograficzny do dziejów naszych miast i osiedli".