Wystawa "Bunt. Ekspresjonizm. Transgraniczna awangarda"

Ekspozycja jest częścią większego projektu, który swoje edycje ma również w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Dreźnie, jak i w Dolnośląskim Centrum Fotografii "Domek Romański" we Wrocławiu. Całością przedsięwzięcia kierują organizatorzy: dr Lidia Głuchowska oraz Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu. Projekt ten włączono do Programu Towarzyszącego Międzynarodowego Triennale Grafiki - Kraków 2015 oraz objęto patronatem tegoż Stowarzyszenia

Prezentowana w bydgoskim Muzeum wystawa obejmie ponad 100 prac plastycznych, w tym przede wszystkim 81 ekspresjonistycznych dzieł graficznych i rysunkowych poznańskiej artystyczno-literackiej grupy Bunt, działającej w latach 1918-1922 w Poznaniu i Berlinie. Założyli ją artyści skupieni wokół powstałego rok wcześniej czasopisma "Zdrój", wśród których byli m. in: Margarete i Stanisław Kubiccy, Jerzy Hulewicz (redaktor pisma), Jan Panieński, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj, Artur Swinarski, Jan Wroniecki oraz rzeźbiarz August Zamoyski. Istniejący około cztery lata Bunt wyróżnił się na tle innych działających w tym czasie grup artystycznych w Polsce, niezwykle nowoczesną twórczością wykraczającą poza prowincjalizm, czerpiącą z nurtów międzynarodowych. Artyści pielęgnowali kontakty nie tylko z artystami z ośrodków znajdujących się na terenach porozbiorowej Polski (Łódź, Kraków, Warszawa, Lwów), ale także w kręgach europejskiej awangardy. Edukacja wielu członków Buntu w Niemczech zaważyła i wpłynęła znacząco na twórczość grupy, w której niemieckie ruchy awangardowe odegrały najistotniejszą rolę. Zaowocowało to także współpracą artystów z ekspresjonistycznymi pismami "Die Aktion" oraz "Der Sturm", pod wpływem których periodyk "Zdrój" zmodernizował swoją szatę graficzną. Poznańskie czasopismo początkowo związane było bowiem z tradycją młodopolskich wydawnictw propagujących tzw. wczesny ekspresjonizm mocno osadzany w realizmie i symbolizmie przełomu XIX i XX wieku. Pierwszym, nieformalnym redaktorem, można by rzec "opiekunem ideologicznym" "Zdroju" był Stanisław Przybyszewski. Pisarz odegrał istotną rolę w kształtowaniu się czasopisma oraz nawiązaniu kontaktów pomiędzy artystami - przyszłymi założycielami Buntu. Wzajemna fascynacja między twórcami a Przybyszewskim nie trwała jednak długo. Młodzi ekspresjoniści pragnęli odejść od idei "sztuki dla sztuki" na rzecz twórczości zaangażowanej społecznie. Zakończenie współpracy z Przybyszewskim - skądinąd skandalistą, przywódcą ekspresjonizmu, ale jeszcze w dekadenckim młodopolskim duchu - uważać można za symboliczny początek przyjęcia założeń "nowej sztuki" i zmodernizowania "Zdroju".

Artyści pragnęli manifestować przede wszystkim absolutną wolność i niezależność twórcy. Za główny cel powzięli sobie budzenie emocji, głęboko skrywanych uczuć oraz badanie nieznanych obszarów ludzkiej psychiki. Dlatego też niejednokrotnie sięgano do sztuki prymitywnej jako praźródła ludzkiej ekspresji. Pod tym pojęciem rozumiano nie tylko twórczość ludową, ale także średniowieczną czy plemienną (np. afrykańską). Rozwiązania formalne czerpano zatem zarówno z podhalańskich malowideł na szkle, jak i ze średniowiecznego drzeworytu, a mistyka wieków średnich stała się źródłem inspiracji oraz symboliki. Motywy religijne wykorzystywane przez artystów Buntu posłużyły jako narzędzie do przenoszenia uniwersalnych, ponadczasowych treści moralnych i społecznych. Wiązały się ponadto z mesjanistyczną wizją niepodległościową konsekwentnie kontynuowaną od czasów romantyzmu. Pod względem formalnym artyści zrywali jednak z tradycją realizmu. Na widza oddziaływać miały, silnie uproszczone, geometryczne niemalże abstrakcyjne formy niosące dużą ekspresję. Kompozycja w założeniu miała być syntetyczna, a kolorystyka kontrastowa, uzyskana zazwyczaj poprzez zestawienie czerni i bieli. Takie efekty artyści osiągali głównie dzięki technikom graficznym (linoryt, drzeworyt) jak i rysunkowym, ale posługiwali się również malarstwem oraz rzeźbą (August Zamoyski).

Wśród prac darowanych przez Profesora Kubickiego bydgoskiemu Muzeum znalazł się jeden ze słynnych autoportretów Stefana Szmaja. Artysta i zarazem lekarz mieszkał w latach 1929-1936 w Bydgoszczy, gdzie prowadził swój gabinet okulistyczny, a także aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym. Był inicjatorem wielu artystycznych przedsięwzięć, jak również bohaterem wielu skandali, powodujących ferment w bydgoskim środowisku. Wystawa organizowana w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy będzie więc niezwykłą okazją do bliższego zapoznania się z postacią Stefana Szmaja oraz jego kolegów - artystów, z którymi wspólnie zbudował legendę polskiej awangardy: grupę Bunt.

Część historyczną wystawy dopełnią dzieła współczesnych artystów zainspirowane twórczością oraz ideologią grupy przełożoną na dzisiejsze realia. W obręb ekspozycji zostaną włączone dwa projekty artystyczne: Refleks (2014-2015) oraz jego tegoroczna kontynuacja - Ulotka, których kuratorem jest Maciej Kurak. Oba, będące dziełem wrocławskich i poznańskich artystów, przedstawiają zespoły grafik w prezentowane w ciekawej formie - książki artystycznej (Refleks) oraz stelażu z przesuwanymi niczym plakaty pracami (Ulotka). Twórcy wykorzystali potencjał sztuki graficznej do śmiałego komentowania współczesnej rzeczywistości, obnażania konwenansów oraz intensyfikowania problemów społecznych. W warstwie treściowej nawiązują więc do rewolucyjnej działalności grupy Bunt, ale także odnoszą się do czasów, kiedy grafika, dzięki swojej powielalności, jak również ulotności, stanowiła medium propagandowe o dużej sile przekazu. Chwilowość druku ulotnego przywołuje natomiast na myśl funkcjonowanie współczesnych środków masowej informacji, a co więcej mechanizmów działania współczesnego świata. Artyści więc - biorąc sobie za wzór twórczość grupy Bunt - przedstawiają projekty silnie zaangażowane społecznie i politycznie. W przestrzeń ekspozycji zostanie włączony również projekt Ich 7 (kurator: Lidia Głuchowska) mający swoją premierę właśnie podczas bydgoskiej edycji wystawy. W skład grupy wchodzą graficy: Andrzej Bobrowski, Agata Gertchen, Maciej Kurak, Jacek Szewczyk, Piotr Szurek, Przemysław Tyszkiewicz oraz rzeźbiarka Małgorzata Kopczyńska. Jej obecność w symboliczny sposób stanowi odpowiednik wybitnego rzeźbiarza działającego w Buncie - Augusta Zamoyskiego. Ich prace - w przeciwieństwie do projektów Refleks i Ulotka - posiadają duże formaty, odnoszą się do twórczości poznańskich ekspresjonistów zarówno pod względem technologicznym, jak i treściowym. Wystawa będzie więc nie tylko szeroką prezentacją twórczości artystów należących do Buntu honorującą darowiznę prof. St. Karola Kubickiego czy edukacyjnym pokazem przybliżającym historię grupy, lecz także - poprzez włączenie w nią projektów współczesnych - stanie się nową jej interpretacją oraz komentarzem problemów dzisiejszego społeczeństwa.

Dyskurs nad działalnością grupy polskich ekspresjonistów pogłębi konferencja naukowa "Bunt a tradycje grafiki w Polsce i Niemczech", która odbędzie się w Muzeum w dniu 26 czerwca 2015 roku. Wezmą w niej udział zarówno teoretycy - od lat zajmujący się działalnością grupy Bunt oraz sztuką w dwudziestoleciu międzywojennym, jak i praktycy - artyści, dla których awangarda pierwszych dekad XX wieku stanowi inspirację przy realizowaniu projektów artystycznych. Działalność graficzna grupy zostanie dzięki temu rozpatrzona wieloaspektowo tak pod względem technicznym, jak i formalnym czy ideowym, związanym ze społecznym zaangażowaniem twórczości należących do niej artystów. W zaplanowanej publikacji pokonferencyjnej przedstawiona zostanie twórczość Buntu w szerszym kontekście kulturowym, na tle międzynarodowym. Wydawnictwo będzie kolejnym przyczynkiem do rozwoju badań nad wszechstronnymi, wciąż jeszcze niedostatecznie znanymi dokonaniami ugrupowania.

Wernisaż wystawy odbędzie się 25 czerwca, o godz. 18:00, wstęp wolny.