Wystawa „Wielość w jedności. Litografia i techniki druku płaskiego w Polsce po 1900 roku”

Ekspozycja stanowi trzecią edycję cyklu wystaw graficznych, noszących wspólny tytuł Wielość w jedności, a poświęconych podstawowym technikom graficznym, powstającym kolejno po sobie w historii druku. W koncepcji wystawienniczej cyklu pierwszoplanowa technika wykonania dzieła graficznego jest punktem wyjścia do zgromadzenia zespołu obiektów, które w ujęciu retrospektywnym przybliżają ponad stuletnią historię polskiej grafiki w kolejnych odsłonach. Założenie to pozwala na prezentację tytułowej wielości - wielości rozwiązań w obrębie jednej techniki. W każdej z edycji staramy się ukazać najważniejsze zjawiska i dzieła wybitnych artystów, podkreślając dokonania w różnych środowiskach graficznych, jednocześnie nie pomijając ośrodków i twórców mniej znanych, czasami zapomnianych.

Po wcześniejszych pokazach - Drzeworyt polski po 1900 roku (2009) i Techniki wklęsłodruku w Polsce po 1900 roku (2012) obecnie prezentujemy wystawę Litografia i techniki druku płaskiego w Polsce po 1900 roku, obrazującą dzieje najmłodszej, ale jednej z klasycznych już grup technik graficznych - litografii oraz pokrewnych technik druku płaskiego.

Na ekspozycji przedstawiamy zespół plansz graficznych, autorstwa twórców, dla których główną formę artystycznej wypowiedzi od strony warsztatowej stanowił i stanowi druk płaski. Klasyczna, a zarazem wiodąca technika druku płaskiego - litografia na kamieniu oraz płycie metalowej (algrafia, cynkografia) uzupełniona została technikami druku o skromniejszej tradycji oraz pracami realizowanymi na nietypowych podłożach, przy czym zaakcentowano niekonwencjonalne rozwiązania i nowoczesne techniki eksperymentalne. Pomiędzy bogactwem samodzielnych technik pojawiają się grafiki wykonywane w technikach mieszanych i autorskich. Specyfikę klasycznego warsztatu litograficznego przybliżają podstawowe, a zarazem różnorodne metody pracy na kamieniu i płycie.

Z obecnej edycji wyłączona została technika druku offsetowego, która stanowi naturalną kontynuację rozwojową litografii oraz serigrafia, nie należąca bezpośrednio do technik druku płaskiego z uwagi na rodzaj matrycy i sposób druku, ale bliska w zakresie "płaskości" matrycy. Te najmłodsze, dwudziestowieczne techniki druku, kontrowersyjne w chwili zaistnienia w przestrzeni grafiki, nie bez sporów uznane za techniki artystyczne, zaprezentowane zostaną podczas kolejnej, czwartej edycji wystawy obejmującej zjawiska najnowszych technologii druku, także cyfrowego.

W obrębie ekspozycji zaakcentowane zostały zagadnienia problemowe, odpowiadające umownej chronologii, sygnalizujące określone zjawiska w rozwoju druku płaskiego: I. Wielobarwność i malarskość (1900-1918), II. W stronę rysunku (1918-1939), III. Między tradycją a współczesnością (1945-1960), IV. Eksperymenty i przymierze z fotografią (1960-1990), V. Nie tylko z kamienia… (1990-2015).

Zespoły grafik, obejmujące wybrane zagadnienia sygnalizują najważniejsze zjawiska w historii i współczesności technik druku płaskiego, m.in. genezę artystycznej litografii w środowisku krakowskich malarzy modernistów, początki kształcenia w zakresie litografii w krakowskiej Akademii, popularność zbiorowych i autorskich tek litograficznych, zaistnienie litografii w twórczości warszawskich akwaforcistów i w kręgu Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie rozwój tej dziedziny grafiki w wiodących ośrodkach graficznych w dwudziestoleciu międzywojennym, prace uczniów Leona Wyczółkowskiego oraz bogactwo eksperymentów warsztatowych w twórczości artystów kolejnych, powojennych dekad XX wieku. Kondycja technik druku płaskiego w grafice polskiej ostatnich dziesięcioleci zaprezentowana została w oparciu o przegląd prac twórców działających w różnych środowiskach artystycznych, ukazując zarówno inspiracje klasycznym warsztatem litograficznym, jak i nowatorskie, eksperymentalne rozwiązania techniczne.

Na wystawie nie zabraknie dzieł mistrzów specjalizujących się w technikach druku płaskiego, w tym znakomitych litografów - Leona Wyczółkowskiego, Kazimierza Sichulskiego, Józefa Rapackiego, Józefa Toma, Jana Gumowskiego, Konrada Srzednickiego, Lucjana Mianowskiego, Józefa Pakulskiego, Włodzimierza Kunza, Władysława Winieckiego, Janusza Przybylskiego, Romana Żygulskiego, Józefa Budki, Witolda Warzywody, Piotra Panasiewicza, Pawła Frąckiewicza i Zbigniewa Gorlaka. W twórczości wielu artystów litografia współistniała z innymi technikami graficznymi, co sygnalizują m.in. plansze Wojciecha Weissa, Józefa Mehoffera, Jana Rubczaka, Franciszka Siedleckiego, Władysława Jarockiego, Jana Wojnarskiego, Jana Hrynkowskiego, Ludwika Tyrowicza, Tymona Niesiołowskiego, Stefana Suberlaka, Janusza Karwackiego, Wojciecha Krzywobłockiego i Anny Sobol-Wejman. Litografia, zrodzona w kręgu malarzy, pojawiała się w twórczości niektórych twórców jako ważny epizod, co akcentują prace Jana Stanisławskiego, Teodora Axentowicza, Zofii Stryjeńskiej, Bolesława Cybisa i Tadeusza Dominika lub współistniała równolegle z malarstwem, np. w twórczości Wacława Borowskiego i Jana Lebensteina. Uzupełnieniem przeglądu są prace wybitnych artystów sporadycznie podejmujących litografię, m.in. Wacława Wąsowicza, Bronisława W. Linkego, Piotra Potworowskiego, Henryka Berlewiego, Andrzeja Wróblewskiego i Stanisława Wejmana.

Prezentowane w odrębnej przestrzeni ekspozycyjnej odbitki stanowe i próbne, różne warianty kolorystyczne i matryce towarzyszące wybranym realizacjom, częściowo odsłaniają tajemnice graficznego warsztatu druku płaskiego. Tutaj obejrzymy litografie wspomnianych już artystów - Stanisławskiego, Wąsowicza, Wojnarskiego, Mianowskiego i Pakulskiego, a także Ignacego Łopieńskiego i Edwarda Dwurnika.

Tegoroczna edycja, w znacznym zakresie poświęcona litografii, skłoniła naszą instytucję do podjęcia inicjatywy, aby nasz patron - Leon Wyczółkowski, prekursor grafiki artystycznej
w Polsce, określany mianem "ojca nowoczesnej litografii polskiej" stał się patronem nagrody fundowanej przez bydgoskie Muzeum, przyznanej artyście - uczestnikowi konkursowej Wystawy Głównej Międzynarodowego Triennale Grafiki - Kraków 2015. Litograficzną twórczość Wyczółkowskiego, obejmującą ponad trzydzieści lat, zaprezentowaliśmy w formie odrębnego aneksu w Domu Leona Wyczółkowskiego. Dzieła Mistrza z kolekcji bydgoskiej uzupełniają plansze wypożyczone z innych instytucji, wzbogacające wiedzę o warsztacie litograficznym artysty. W scenerii graficznej pracowni artysty odbędą się pokazy procesu powstawania litografii.

Na tytułową wielość, zarówno w zakresie formalno-stylistycznym, jak i tematycznym złożą się dzieła wypożyczone z prestiżowych kolekcji graficznych muzeów i bibliotek - Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie i Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Najnowsze realizacje w zakresie technik druku płaskiego zobrazują prace użyczone przez współcześnie tworzących artystów grafików, reprezentujących najważniejsze ośrodki graficzne skupione w kręgu uczelni artystycznych w Krakowie, Katowicach, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu, Łodzi, Toruniu i Gdańsku. Do ekspozycji włączone zostały plansze z bogatych zbiorów własnych Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy.

Podczas trwania ekspozycji zostanie zorganizowana sesja naukowa (22 - 23 października 2015) poświęcona zagadnieniom historii i współczesności litografii oraz technik druku płaskiego w Polsce, której celem będzie wzbogacenie problematyki zobrazowanej na wystawie.

Barbara Chojnacka